Nytt tallgrunnlag og inntektsopptrapping

Nytt talgrunnlag og årsresultat i modifisert totalkalkyle

Det nye talgrunnlaget i ei modifisert totalkalkyle for det aktive jordbruket vil m.a. innebere:

• Avskrivingane vert ført etter historisk kostnad

• Det vert nytta nominell rente på gjeld

• Leige av jord- og mjølkekvoter vert inntekts- og kostnadsført og kapitalen til det aktive jordbruket vert samstundes redusert

• Innleigd arbeidskraft vert ført som kostnad og arbeidsforbruket vert samstundes redusert

I den modifiserte Totalkalkyla vert årsresultatet rekna ut ved at nominelle rentekostnader vert trekte ifrå driftsoverskotet. Deretter legg ein til verdien av jordbruksfrådraget. Resultatet vert dividert på tal rapporterte familieårsverk.

Det vert vidare lagt opp til at ei avsetning til investeringar i driftsmiddel som kan avskrivast vert trekt ifrå årsresultatet. Då vert det teke omsyn til prisstigning på driftsmidla slik at produksjonsapparatet kan verte oppretthaldt over tid utan å tære på eigenkapitalen.

Avsetjing til investeringar

I den modifiserte Totalkalkylen vert avskrivingane ført nominelt (etter historisk investeringskostnad). I ein nominelt ført rekneskap kan årsresultatet brukast til konsum/sparing og avsetjing til investeringar. Det vert lagt opp til å trekke frå ei avsetjing til naudsynte investeringar for å oppretthalde driftsapparatet. Dette ligg i Budsjettnemnda sitt oppdrag med å modifisere Totalkalkylen, herunder å vurdere eigna prisindeksar for avskrivbare driftsmiddel.

Når det er teke høgde for naudsynte investeringar vil det resterande av årsresultatet for næringsdrivande vere inntekt som kan konsumerast, slik løn kan. Ut over frådrag for avsetjing til investeringar, vert det ikkje lagt opp til å splitte årsresultatet.

Inntekt inkl. avgrensingar og føresetnader (normeringsfaktor)

Totalkalkylen for jordbruket er berekna ut frå makrodata, dvs. totalt selde mengde produkt, total mengde innsatsfaktorar som gjødsel og fôr mv. Som nemnd tidlegare er det derfor ikkje mogleg å innarbeide naudsynte avgrensingar og føresetnader for eit inntektsmål i Totalkalkylen, slik som med modellbrukssystemet som vart nytta i førre periode med nivåsamanlikning. Det ville krevje mikrodata på bruksnivå

Regjeringa legg etter ei heilskapleg vurdering til grunn ein normeringsfaktor på 20 pst. Det må sjåast som moderat, samanlikna både med det tidlegare nivåmålingssystemet modellbruka var, og samanlikna med empirien i NOU 2022: 14. Det varetek likevel eit naudsynt krav frå samfunnet til ressursbruk og drift som må følgje med ein ambisjon om nivåheving i inntektene for sjølvstendig næringsdrivande. Regjeringa legg vekt på at normeringsfaktoren skal liggje fast over tid, og ikkje vere gjenstand for årlege justeringar.

Regjeringa understrekar at dette ikkje inneber at nokre bruksgrupper vert utelate frå landbrukspolitikken eller målet om auka inntektsmoglegheiter. Produksjonen på alle gardsbruk inngår i Totalkalkylen. Rammevilkåra til ulike bruksgrupper, storleikar, geografisk plassering eller fasar i investeringsløpet må takast omsyn til i fordelinga av den økonomiske ramma i dei årlege jordbruksoppgjera. Kva for eit inntektsnivå som vert realisert i rekneskapane hos dei enkelte bruka i ettertid, vil avgjerast av mange tilhøve, irekna kor godt inntektsmoglegheitene vert utnytta, driftsmotivet brukaren har osb.

Samanlikningsgruppe

I den førre perioden med nivåsamanlikning av inntektsnivået i jordbruket med løn for arbeidstakarar, var samanlikningsgruppa industriarbeidarar. Regjeringa meiner det no er naturleg å gjere vurderingar med utgangspunkt i eit gjennomsnittleg nivå på løn for alle arbeidstakarar. Men det gjennomsnittlege nivået på løn i statistikken vert påverka ein del av nivået på løn til leiarar og direktørar i den øvre delen av inntektsfordelinga. Det er ikkje rimeleg at slike lønsnivå bør inngå i eit uttrykk for eit alminneleg lønsnivå for arbeidstakarar. Tilsvarande bør derfor òg dei lågaste inntektene utgå frå samanlikningsinntekta.

Regjeringa legg derfor til grunn at inntektssamanlikninga skal skje mot eit justert gjennomsnitt i lønsstatistikken. Det vert føreslått eit gjennomsnitt kor dei 10 pst. høgaste og dei 10 pst. lågaste løningane ikkje inngår. Statistikken for dei siste åra viser at eit slikt justert gjennomsnitt ligg 7 pst. under gjennomsnittsløna for alle arbeidstakarar. Det justerte gjennomsnittet er om lag på nivå med løn for undervisningsyrker og helserelaterte yrker. Det justerte gjennomsnittet ligg 9 pst. over industriarbeidarløn, som var samanlikningsgruppa i førre periode med nivåsamanlikning.

Årsverksomgrepet

Regjeringa legg til grunn at det framleis skal reknast 1 845 timar i eit årsverk i jordbruket. Det skuldast både at det rapporterte arbeidet til andre familiemedlem, som ungar og kårfolk, inngår i familieårsverka, og den historiske grunngjevinga om at bøndene er sjølvstendig næringsdrivande og bur på arbeidsplassen.

Opptrapping av inntektsmoglegheitene

Regjeringa har så langt, gjennom dei to føregåande jordbruksoppgjera, lagt til rette for ein betydeleg auke i inntektsmoglegheitene, og samtidig kompensert for ein ekstraordinær vekst i kostnadene sidan 2021. Med utgangspunkt i tala for 2021 i ein modifisert totalkalkyle og elementa vist i tabell 7.1, legg regjeringa opp til å auke inntektsmoglegheitene med sikte på å lukke den gjennomsnittlege inntektsforskjellen til eit justert gjennomsnitt av løn for arbeidstakarar fram til 2027.

Denne klare ambisjonen er på vilkår av følgjande:

-Produksjonen må vere godt tilpassa etterspurnad frå forbrukarane. Det må vere balanse i råvaremarknadene, dvs. at jordbruket framleis skal ha det økonomiske ansvaret for overproduksjon, med tilhøyrande prisfall og auka omsetnadsavgifter. Inntektssvikt som følgje av overproduksjon kan ikkje krevjast kompensert og må handterast i kvart einskild jordbruksoppgjer. Dette tyder samstundes at ein i einskilde år kan erfare at det rekna inntektsgapet for einskilde produksjonar veks som følgje av svikt i marknadsinntekter. Det tyder at utvikling i marknadsinntektene vil påverke inntektsutviklinga.

-Opptrappingsplanen skal gjennomførast slik at ein får best mogleg utteljing for dei ressursane ein set inn både for bondens inntekt og for samfunnet. Produktivitetsutviklinga og omstillinga må fortsetje. Å få gradvis meir ut av ressursane er bra for inntektsmoglegheitene, klima, og miljø. Budsjettstøtta må utformast på ein måte som opprettheld insentiv til effektiv drift.

-Konkurransekrafta mot import og substitutt må styrkast, fordi alternativet kan bli fallande produksjon og inntektsmoglegheiter og reduserte moglegheiter for å nå m.a. målet om landbruk over heile landet.

-Offentlege bidrag må vere innanfor rammene av WTO-avtalen. I aukande grad vil produktprisane vere marknadsbasert og ikkje basert på avtalte målprisar. Delen marknadsinntekt av bruttoinntekta bør haldast oppe.

-Dei større bruka bør over tid hente mest mogleg av inntekta gjennom marknaden for å sikre ei utvikling med mangfald av bruk og jordbruk i heile landet.

-Gjennomføringa av opptrappingsplanen skal ta omsyn til dei samla måla som er sett for jordbruket. Klimagassutslepp, -binding, klimatilpassing, miljø og dyrevelferdsomsyn må inngå som ein sentral premiss for utforminga òg av inntektspolitikken.

-Budsjettstøtta må fastsetjast innanfor ei samla vurdering av heile det økonomiske handlingsrommet. Skulle forutsetningane for planen endra seg vesentleg vil dette kunne ha konsekvensar gjennomføringa av planen.

-Gjennomføringa av planen føreset eit tett samarbeid mellom jordbruket og staten.

Forsking, utvikling og rådgjeving for betre dyrkingsteknikkar tilpassa etterspurnaden vil få stor tyding for å betre og auke produksjonen av planteprodukt til mat og fôr, som er avgjerande for jordbruket si konkurransekraft. Jordbruksoppgjera vil bli viktige i oppfølginga av planen, men regjeringa vil òg vurdere tiltak utanfor det som er forhandlingstema.

Regjeringa vil leggje stor vekt på ein mangfaldig bruksstruktur som er tilpassa lokale ressursar og varetar jordbruksareala. Vektlegginga av inntekt som ei målsetjing må vurderast saman med utviklinga i måloppnåinga for dei fire hovudmåla i landbrukspolitikken.

Økonomiske konsekvensar

Planen om opptrapping av inntektsmoglegheitene vil kunne ha store økonomiske konsekvensar. Regjeringa starta opptrappinga av inntektsmoglegheitene hausten 2021, med effekt for budsjettet for 2022. Med utgangspunkt i startåret 2021 har jordbruksoppgjera dei siste to åra gjeve ein auke i løyvingane over jordbruksavtalen på 54 pst., frå 17,5 til 27 mrd. kroner. Auken skuldast delvis ekstraordinær kostnadsvekst i jordbruket.

Det vil vere uvisst kva resultat som er nådd til no, før Budsjettnemndas talgrunnlag for oppgjeret i 2024 er klart. Det er òg stor usikkerheit om utviklinga vidare, mellom anna om utviklinga i marknadsinntekter og kostnader.

Regjeringa vil gje ein status på effekten av opptrappinga i proposisjonen om jordbruksoppgjeret, når den modifiserte Totalkalkylen ligg føre frå Budsjettnemnda for jordbruket.

Ved kvart jordbruksoppgjer må det gjerast vurderingar av i kva grad føresetnadene for ytterlegare opptrapping ligg føre.

Kilde: Landbruks- og matdepartementet